Το τροπάριο της Κασσιανής

Η Κασσιανή ήταν εκκλησιαστική υμνογράφος και οσία μοναχή του Βυζαντίου, προικισμένη με καταπληκτικό ποιητικό ταλέντο. Το υμνογραφικό της έργο διακρίνεται για το συναίσθημα της και τη βαθειά της θεοσέβεια. Το τροπάριο της Κασσιανής ψάλλεται κάθε Μεγάλη Τρίτη το βράδυ στις εκκλησίες και συγκινεί τους πιστούς με τη γλυκύτητα του και τη συναισθηματική του φόρτιση. Η Κασσιανή γεννήθηκε περίπου το 805 – 810 μ. Χ. στην Κωνσταντινούπολη και καταγόταν από πλούσια οικογένεια. H ζωή της συνδέθηκε με θρύλους και παραδόσεις γύρω από τη σχέση της με τον αυτοκράτορα Θεόφιλο (813-842). Σύμφωνα με τους βυζαντινούς χρονικογράφους Συμεών Μάγιστρο, Ιωάννη Ζωναρά και Λέοντα Γραμματικό, η Ευφροσύνη, μητέρα του νεαρού αυτοκράτορα Θεόφιλου, ακολουθώντας την οικογενειακή παράδοση για την εκλογή νύφης, προσκάλεσε το 830 μ.Χ. στην Αυλή τις ωραιότερες και επιφανέστερες κόρες της αυτοκρατορίας. Δώδεκα «κάλλιστοι παρθέναι» ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση και πήγαν στο Παλάτι. Σύμφωνα με την παράδοση, ο νεαρός αυτοκράτορας θαμπώθηκε από την ομορφιά της Κασσιανής και, θέλοντας να δοκιμάσει και την ευφυΐα της, την ρώτησε: «Ως άρα δια γυναικός ερρύη τα φαύλα» («Από τη γυναίκα ξεκινούν τα κακά πράγματα», υπονοώντας την Εύα). Η Κασσιανή έδωσε δείγματα του πνεύματός της, ανταπαντώντας «Αλλά και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττω» («Και από τη γυναίκα πηγάζουν τα καλύτερα, τα ευγενέστερα», υπονοώντας την Παναγία). Τότε ο αυτοκράτορας, που θίχτηκε ο εγωισμός του, απέρριψε την Κασσιανή και επέλεξε την Θεοδώρα από την Παφλαγονία της Μ. Ασίας ως σύζυγό του. Ωστόσο, ο διάλογος αυτός πιστεύεται ότι είναι ένας μύθος. Η Κασσιανή, μετά την απόρριψή της από τον αυτοκράτορα, έγινε μοναχή και αφιερώθηκε στη λατρεία του Θεού και την ποίηση. Πέθανε γύρω στο 865 μ.Χ. και είναι πολιούχος της νήσου Κάσου, ενώ η μνήμη της εορτάζεται στις 7 Σεπτεμβρίου. Σύμφωνα με τον μύθο, ο αυτοκράτορας Θεόφιλος συνεχίζοντας να είναι ερωτευμένος μαζί της, επιθυμούσε να την δει για μία τελευταία φορά πριν πεθάνει κι έτσι πήγε στο μοναστήρι όπου βρισκόταν. Η Κασσιανή που βρισκόταν εκείνη την στιγμή μόνη στο κελί της γράφοντας το τροπάριό της, όταν αντιλήφθηκε την άφιξη της αυτοκρατορικής ακολουθίας, κρύφτηκε γιατί είχε αφιερώσει τη ζωή της στο Θεό. Ο Θεόφιλος την αναζήτησε μάταια. Βρήκε όμως τα χειρόγραφα της πάνω στο τραπέζι και τα διάβασε. Μόλις ολοκλήρωσε την ανάγνωση κάθισε και πρόσθεσε ένα στίχο στον ύμνο. Σύμφωνα με την παράδοση, ο στίχος αυτός ήταν «ὧν ἐν τῷ παραδείσῳ Εὔα τὸ δειλινόν, κρότον τοῖς ὠσὶν ἠχηθεῖσα, τῷ φόβῳ ἐκρύβη». Το κείμενο είναι μεγάλης λογοτεχνικής αξίας. Θεωρήθηκε πολύ λανθασμένα εξομολογητικό, ενώ κατ’ άλλους είναι εμπνευσμένο από τη Μαρία Μαγδαληνή.

Όμως ούτε η Μαρία η Μαγδαληνή υπήρξε διεφθαρμένη. Ήταν μια ύπαρξη που έπασχε και την θεράπευσε ο Χριστός. Φαίνεται ότι η Κασσιανή εμπνεύστηκε το τροπάριο από τα λόγια των Ευαγγελιστών, που αναφέρονται στην ανώνυμη αμαρτωλή γυναίκα, τη μοιχαλίδα, που ο Χριστός έσωσε από βέβαιο λιθοβολισμό του έξαλλου πλήθους των Φαρισαίων για το ηθικό της παράπτωμα, με εκείνα τα λόγια του: «Ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω επ’ αυτήν». Και όταν αργότερα ο Ιησούς βρέθηκε στο σπίτι του Σίμωνα του Φαρισαίου, η αμαρτωλή εκείνη γυναίκα αισθάνεται την ανάγκη να τον επισκεφθεί για να εκφράσει την ευγνωμοσύνη και αφοσίωσή της στον Σωτήρα Χριστό. Το όνομα της δεν μας έχει διασωθεί, διότι οι Απόστολοι, όταν μιλάνε για αμαρτωλούς που μετανοούν, δεν αναφέρουν το όνομά τους, διότι δεν θέλουν να τους διαπομπεύσουν. Αρκετοί συγγραφείς και λογοτέχνες έχουν μεταφράσει το τροπάριο στην νέα ελληνική. Οι παλαιότερες μεταφράσεις περιλαμβάνουν τις πολύ αξιόλογες προσπάθειες του Κωστή Παλαμά και Ιωάννη Πολέμη. Μέσα στο κατανυκτικό κλίμα της Μεγάλης Εβδομάδας που έρχεται αξίζει τον κόπο να ακούσουμε με προσοχή στο τροπάριο της Κασσιανής που ψάλλεται στις Εκκλησίες και να νιώσουμε το νόημα των στίχων του που μιλάνε για μετάνοια, πίστη, ταπεινότητα και ευγνωμοσύνη προς τον Κύριο!